Diuna. Przewodnik po uniwersum

Stworzona przez Franka Herberta Diuna to bogate uniwersum. Nasz przewodnik porusza następujące tematy:

• HISTORIA
• FILMY
• KSIĄŻKI
• GRY PLANSZOWE I RPG
• GRY KOMPUTEROWE
• KOMIKSY
• PODSUMOWANIE

Uniwersum starsze niż Gwiezdne Wojny i Star Trek

Historia uniwersum Diuny narodziła się na długo przed narodzinami kanonicznych dla science fiction uniwersów takich jak Gwiezdne Wojny czy Star Trek. W 1957 roku Frank Herbert rozpoczął research do artykułu na temat traw, które rosną na nieurodzajnej lub słonej ziemi. Zbierał materiały dotyczące ich wpływu na stabilizację piaskowych diun niszczących miasta, jeziora, rzeki i autostrady. Artykuł został zlecony przez amerykański departament agrokultury. Artykuł nigdy się nie ukazał, ale Herbert spędził następne pięć lat na pisaniu i prowadzeniu badań, które potem miały złożyć się na powstanie Diuny.

ProtoDiuna ukazała się w dwóch częściach w magazynie Analog. Były to Dune World (1963) i Prophet of Dune (1965). Obie serie zostały wzbogacone i przedłużone tylko po to, by zostać odrzucone przez ponad dwudziestu wydawców. Koniec końców powieść została opublikowana w całości przez wydawcę podręczników dla mechaników samochodowych w 1965 roku.

Wszystkie te perypetie i przeciwności nie pokonały fabularnego potencjału powieści Herberta. W 1966 roku Diuna otrzymała Hugo Award, a także Nebula Award dla najlepszej powieści. Została przetłumaczona na dziesiątki języków i sprzedała się w prawie dwudziestu milionach kopii. Regularnie nazywa się ją najlepiej sprzedającą się powieścią science fiction.

Jak prezentują się losy filmów z tego uniwersum?

Pierwotnie miała zostać zekranizowana przez Jodorowskiego w 1973 roku. Artworkiem m.in. rodu Harkonnenów miał zająć się twórca wizerunku Obcego – H.R. Giger. Chilijski reżyser-wizjoner przegiął jednak z długością skryptu. Rozpisał scenariusz na czternaście godzin. Rozmach w doborze obsady też nie pomógł realizacji tego projektu (znajdowali się w niej m.in. Mick Jagger, Salvador Dali i Orson Welles). Jeżeli jesteście ciekawi jak potoczyły się losy tego nie nakręconego filmu to perypetie te prześledzić możecie w dokumencie pt. Jodorowsky Dune z 2013 roku.

Koniec, końców klasyczna powieść została zekranizowana przez innego reżysera dopiero w 1984 roku. Zajął się tym twórca Twin Peaks, Mulholland Drive i Lost Highway – David Lynch. Reżyser nie jest jednak z tej ekranizacji dumny i do dziś trochę wstydzi się ostatecznej formy, w jakiej film ten trafił do kin.

W grudniu 2020 premierę mieć będzie kolejna ekranizacja powieści Franka Herberta. Jej reżyserem jest Denis Villeneuve, człowiek odpowiedzialny za Arrival i Blade Runner 2049. Te dwie pozycje z jego dorobku dają nadzieję na prawidłowe oddanie monumentalności piaskowych czerwi i architektury największych rodów i gildii Diuny.

W obliczu zapowiedzi nowej ekranizacji lockdown to idealny czas, by nadrobić fanowskie zaległości względem uniwersum Diuny Franka Herberta.

Klasyczna Diuna Franka Herberta, czyli przegląd książek

Klasyczna Diuna, która jak wcześniej wspomniałem składała się z dwóch powieści opublikowanych pierwotnie w czasopiśmie Analog. To pozycja, od której wypadałoby zacząć przygodę z uniwersum Diuny. Wszystkie ekranizacje skupiają się na niej. Telewizyjny serial z 2000 roku również oparty jest na kanonicznym skrypcie opowiadającym o losach docierającego na Arrakis wraz ze swoim rodem Paula Atrydy.

Prelude to Dune

Preludium dla Diuny to trylogia napisana przez syna Franka Herberta i pisarza science-fiction Kevina J. Andersona. Rozwija wątki bohaterów zawartych w Diunie z 1965 roku. Brian Herbert i Kevin J. Anderson podpierali większość napisanych przez siebie historii notatkami ojca Briana.

W Prelude to Dune opisane są wątki, jak sama nazwa wskazuje, sprzed klasycznej historii. Opowieść zaczyna się od plot twistu związanego z niecierpliwością żadnego władzy księcia Shaddama. Planuje on zakończyć rządy swojego ojca. Młody diuk Leto Atryda zacieśnia stosunki z rządzącym rodem Corrino z powodu technologii z planety Ix.

Intryga manipulającej genami gildii Tlailaxu mająca na celu przejęcie Ix doprowadza do tego, że Shaddam staje się wrogiem Leto. Gildia Bene Gesserit spiskuje za plecami wszystkich i jest bardzo bliska stworzenia mutanta-proroka Kwisatz Haderach. Baron Vladimir Harkonnen płaci słoną cenę za próbę oszukania gildii Bene Gesserit. Suk doktor Yueh, Lady Jessica z Bene Gesserit i wrogowie Harkonnenów Gurney Halleck i Duncan Idaho sprzymierzają się z diukiem Leto. Leto i Lady Jessica to rodzice Paula Atrydy, który stanie się kluczową postacią w klasycznej Diunie.

Trylogia Preludium Diuny składa się z trzech książek:

• Ród Atrydów (1999),
• Ród Harkonnenów (2000),
• Ród Corrino (2001).

Legends of Dune

W trylogii Legendy Diuny Brian Herbert i Kevin J. Anderson cofają się jeszcze dalej w czasie, by uświadomić czytelnikom dlaczego ludzkość uzależniona jest od przyprawy umożliwiającej podróże międzyplanetarne. Cofają się do czasów na dziesięć tysięcy lat przed wydarzeniami z klasycznej Diuny.

Trylogia Legend opowiada prapoczątki wiodącego rodu Corrino. Historia ta jest przedłużeniem znanej nam historii rodzaju ludzkiego. Ludzkość uzależniła się od technologii i obliczeń sztucznych inteligencji. Dlatego w klasycznej Diunie mamy do czynienia z mutantami produkcji gildii Tlailaxu, którzy są żywymi komputerami – Mentatami.

Agresywna kasta transhumanistycznych żołnierzy, usprawniających swe ciała technologią, postanowiła zawładnąć ludzkością rozsianą po wszechświecie. Kasta ta zwała się Tytanami. Zamienili się później w cyborgów zwanych Cymekami. Przez sto lat trzymali pod obcasem ludzkość, ale na nich też przyszła pora. Zawładnęła nimi i zniewoliła ich sztuczna inteligencja o nazwie Omnius.

Przez dziewięćset lat Tytani służyli jako zbrojne ramie Omniusa. Pięćset planet pod władzą Omniusa zwane jest Zsynchronizowanymi Światami. Niewiele planet pozostaje poza jego zasięgiem. Wolne planety są zjednoczone jako Liga Szlachetnych (League of Nobles). Syn Sereny Butler zostaje zabity przez autonomicznego robota Erasmusa. Staje się ona prominentną figurą rebelii przeciw maszynom. Zrywu zwanego później – Butleriańskim Jihadem.

Walka trwa niemal sto lat. Kończy się zwycięską bitwą pod Corrin. Powstaje ród Corrino (z którego wyłaniają się imperatorowie), Spacing Guild, Bene Gesserit, Armia Sardaukarów. Czyli frakcje znane z klasycznej Diuny Franka Herberta.

Legendy Diuny składają się z następujących książek

• Butleriański Dżihad (2002),
• Krucjata Przeciwko Maszynom (2003),
• Bitwa Pod Corrinem (2004).

Heroes of Dune

Bohaterowie Diuny to tetralogia. Założenie duetu Brian Herbert/Kevin J Anderson było takie, by wypełnić lukę fabularną między Dune a Dune Messiah. To historia Jihadu Paula Atrydy. Jego zmagań z siłami imperatora Shaddama. Część skryptu przenosi czytelników do czasów między House Corrino, a klasyczną Dune. Okresu w którym kształtowała się psychika i osobowość Paula Atrydy.

Tetralogia Heroes of Dune składa się jak na razie z dwóch książek:

• Paul of Dune (2008),
• The Winds of Dune (2009).

Kolejne części tetralogii (The Throne of Dune oraz Leto of Dune) zostały jak na razie wstrzymane i nie wiadomo, czy kiedykolwiek się ukażą.

Great Schools of Dune

Trylogia umiejscowiona niemal sto lat po wydarzeniach z Battle of Corrin. Losy ludzkości po wojnie z Omniusem. Antytechnologiczny Jihad Manforda Torondo i okoliczności zdobycia dominujących wpływów na losy rodzaju ludzkiego przez gildie.

Trylogia składa się z książek:

• Sisterhood of Dune (2012),
• Mentats of Dune (2014),
• Navigators of Dune (2016).

Diuna to także seriale telewizyjne

W grudniu 2000 roku amerykańska stacja telewizyjna SyFy wypuściła trzyczęściowy miniserial, będący adaptacją pod tytułem Frank Herbert’s Dune. W marcu 2003 roku stacja wypuściła kolejną miniserię złożoną z trzech odcinków. Serial z 2003 roku nosił nazwę Frank Herbert’s Children of Dune. Oparto je na Dune Messiah i Children of Dune. Obie miniserie miały jedną z trzech najlepszych oglądalności jakie kiedykolwiek zaliczyła stacja SyFy.

Frank Herbert’s Dune zdobyła dwie nagrody, plus jedną nominację Primetime Emmy w 2001 roku. Z kolei Frank Herbert’s Children of Dune zdobyła jedną nagrodę Primetime Emmy i trzy nominacje w 2003 roku.

W czerwcu 2019 zapowiedziano, że Legendary Television zajmie się produkcją spin-offu serii telewizyjnej pt. Dune: The Sisterhood. Seria ukaże się na nowej platformie streamingowej WarnerMedia – HBO Max. Reżyserem będzie Villeneuve, a seria skupi się na zakonie Bene Gesserit i posłuży za prequel do wspomnianego na początku artykułu filmu tego reżysera.

Gry planszowe i RPG w uniwersum Diuny

Pierwsza gra osadzona w uniwersum Diuny to gra planszowa pt. Dune. Wydana została przez Avalon Hill w 1979 roku. Mechanika gry była zbliżona do mechaniki planszówki Cosmic Encounter. Gra Avalon Hill posiada mechanikę i oprawę, która do dziś cieszy się popularnością wśród fanów planszówek. Doczekała się wznowienia produkcji przez Gale Force Nine w 2019 roku.

Kolejnym tytułem była gra oparta o elementy graficzne z Diuny Lyncha. Była to wydana przez Parker Brothers w 1984 roku planszówka pod tym samym tytułem co pierwowzór. w 1997 wydano karciankę o nazwie Dune, a potem poleciało już z górki specyficznie dla tamtych czasów. W 2000 wydano tabletop rpg o nazwie Dune: Chronicles of the Imperium.

Komputerowa Diuna dała podwaliny pod gatunek RTS

Pierwszą grą komputerową na licencji franczyzy związanej z Diuną była Dune z 1992 roku. Wydana została przez Cryo Interactive/Virgin Interactive. Było to połączenie strategii z klasyczną przygodówką.

Kolejna gra w uniwersum Diuny okazała się być kamieniem milowym gamedevu. Była to wydana w roku 1992 DUNE II. Rzeczona gra wyprodukowana w stajni Westwood dała podwaliny pod niezmiernie popularny niegdyś gatunek real time strategy. Została wydana w tym samym czasie co gra Cryo/Virgin, a jednak wyprzedzała swoje czasy o lata świetlne.

Zresztą zobaczcie sami jak dzięki dynamicznej muzyce i akcji DUNE II cały czas robi robotę:

Dune 2000 z 1998 to remake dwójki. Gra została odkurzona i przypomina graficznie produkcje pokroju Command & Conquer. Jej sequelem była gra Emperor: Battle for Dune z 2001 roku. Powstała również gra na bazie wspomnianego powyżej serialu – została wydana w 2001 roku pod tytułem: Frank Herbert’s Dune.

W lutym 2019 roku Funcom ogłosił oświadczenie, iż podpisał umowę na wyłączność z Legendary Entertainment. Umowa gwarantuje prawa do produkcji gier powiązanych z nadchodzącymi filmami osadzonymi w uniwersum Diuny.

Na gruncie komiksowym za Diunę brał się m.in. Marvel

W grudniu 1984 roku Marvel Comics i Berkley opublikowało Dune: The Official Comic Book. Była to adaptacja filmu Davida Lyncha. W kwietniu 1985 Marvel Super Special #36: Dune opublikowano adaptacje filmu ze scenariuszem Ralpha Macchio i rysunkami Billa Sienkiewicza. W tym samym czasie puszczono też trzyodcinkową limitowaną serię z tegoż samego wydawnictwa zatytułowaną Dune.

W styczniu 2020 Entertainment Weekly doniósł, że Abrams Books pracuje nad trzyczęściową nowelą graficzną. To pierwsza adaptacja Diuny w takim formacie. Napisana zostanie przez Briana Herberta i Andersona, a za ilustracje odpowiedzialni będą Raul Allen i Patricie Martin. Projekt okładki wykona Bill Sienkiewicz.

Impakt powieści Herberta na literaturę i kulturę

Możemy uznać, że ta pustynna fascynacja Herberta przerodziła się w prawdziwą fiksację w dzisiejszych nurtach science fiction. Cały nurt postapo zwykł zatapiać stare cywilizacje w morzu piasku. Piaskowe pustkowia kryją w sobie mnóstwo osobliwości. Katharsis niczym pobyt Chrystusa na pustyni. Herbert był tego świadom i grał bardzo mocno na mesjanizmie i religijnych nutach w swojej kanonicznej dla sci-fi powieści.

Pustynia testuje wolę przeżycia, a jej jałowość sama w sobie jest niebezpieczna. Bez wpływu Diuny prawdopodobnie nie powstałaby seria Stargate. Każdy pustynny random encounter w Falloucie i Falloucie 2 to przyspieszone bicie serca. Jałowy, targany burzami piaskowymi Mars w serii Technomancer i nomadyczne, beduińskie wtręty u ludów go zamieszkujących to również ukłon w stronę wizjonerstwa Franka Herberta. Krucjata przeciwko sztucznej inteligencji z WH40K to również idee zawarte w notatkach protobutleriańskiego jihadu Franka Herberta.

Ta przepalona ciemnopomarańczowym słońcem wizja rozwiewanych przez pustynny wiatr wyblakłych fotografii to fiksacja kinematografii lat osiemdziesiątych. Takie filmy jak Hardware, Mad Max czy nawet dziś nowy Blade Runner nawiązywały do tej ziarnistej, pustynnej estetyki Herberta. Dosłownie każdy scenopisarz science fiction tamtych lat chciał umieścić swoją historię w jakimś nieprzyjemnie ciepłym pustkowiu.

Jodorowsky był świadomy rewolucyjnego potencjału jaki niesie w sobie kolaż kulturowy Herberta. Rozbuchany, epicki rozmach jaki próbował sprzedać Hollywood chilijski wizjoner wraz ze swoimi francuskimi mocodawcami przeraził amerykańskich producentów. Projekt bez funduszy został uziemiony.

Po ekranizacji tej biblii science fiction spodziewano się wiele. Lynch był prawdopodobnie świadom rozmachu jaki próbował w tej historii zaimplementować Jodorowsky. Może właśnie to po latach deprymuje jego ocenę własnej adaptacji Diuny. Ja osobiście nie należę do grona ludzi wieszających psy na Diunie Lyncha. Udało mu się w bardzo ciekawy sposób oddać oniryczne, psychoaktywne podróże kosmiczne możliwe dzięki przyprawie. Obsada aktorska też wywiązała się ze swoich kontraktów bardzo dobrze.

Powieść Herberta to jednak nie tylko to. To futurystyczna metafora na Zimną Wojnę, Wyścig Zbrojeń i walkę o zasoby naturalne Bliskiego Wschodu. Zmagania w które ludzka cywilizacja uwikłana jest również i dziś.